مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی

ارزیابی اساتید به منظور اصلاح و بهبود روش‌ها و فعالیت‌های آموزشی، کمک به مدیران برای تصمیم‌گیری معقول تر در مورد استخدام، ترفیع استادان و ارتقای آموزش به عنوان یک حرفه انجام می‌شود و بهترین راه برای کنترل کیفیت نظام آموزشی است(1). به عبارتی ارزشیابی اساتید ابزاری برای تعیین میزان موفقیت آنان در رسیدن به اهداف آموزشی است(2). ارزیابی ساختارمند و عینی مهارت‌های تدریس (آستی) در سال 1990 در مقالات مطرح شده است(3) و امروزه علاوه بر ارزیابی عملکرد تدرس اساتید از آن به عنوان معتبرترین ابزار سنجش اثربخشی تدریس بالینی دستیاران پزشکی نیز نام برده می‌شود(4و5). این روش نوآورانه ارزیابی عملکرد و توانمندسازی مهارت‌های تدریس همانند آزمون ساختارمند عینی بالینی (آسکی) است که به طور گسترده‌ای در ارزیابی دانشجویان پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آستی شامل سناریوی شبیه‌سازی شده محیط تدریس است که فراگیر استاندارد به معلم بازخورد فوری می‌دهد و از مقیاس یا چک ‌لیست رفتاری از پیش تعیین شده برای ارزیابی عملکرد استاد استفاده می‌نماید(6). ایستگاه‌ها در آزمون آستی فرصتی برای مشاهده و ارائه بازخورد به دانشکده در مورد مهارت‌های تدریس مبتنی بر معیار، قابل اندازه‌گیری و عناصر استاندارد را فراهم می‌آورد(3).

 در دانشکده‌های پزشکی در ابتدا از این مدل ارزیابی به عنوان یک روش برای آموزش و توسعه مهارت‌های پرسپتورها استفاده می‌شده است در حالی که امرزه دامنه کاربرد آن گسترش یافته است(7). در یک بررسی در دانشکده دندانپزشکی نمرات و رتبه آستی اعضای هیأت‌علمی پس از شرکت در کلاس برنامه آموزش مهارت‌های پیشرفته، در تمام پانزده حیطه آموزشی مورد بررسی افزایش یافت و بهبود معناداری در 9 حیطه از 15 حوزه رخ داد(8). در مطالعه مقدماتی دیگری از آستی به عنوان یک تمرین و مداخله با هدف توانمندسازی 15 پرسپتور دانشکده داروسازی و تعیین قابلیت اجرایی و مقبولیت آن استفاده شد. نتیجه نشان داد مهارت‌های آموزشی پرسپتورها به طور قابل ملاحظه‌ای ارتقا یافت و آنان این نوع تمرین را روشی کارا در تقویت مهارت‌های بازخورد اعلام نمودند(9). آستی را می‌توان برای اهداف مختلف از جمله؛ ارزیابی توانایی‌های آموزشی، افزایش مهارت‌های تدریس و ارزیابی اثربخشی برنامه­های ارتقای اعضای هیأت‌علمی استفاده نمود. این مدل ارزیابی از مزایای متعددی برخوردار است، ضمن این که مهارت‌های تدریس عینی و دقیق ارزیابی می‌شود، اجازه برای انجام مهارت‌ها در یک محیط واقع‌گرایانه و قابل تکرار می‌دهد و اجازه بازخورد فوری بر عملکرد فراهم می‌گردد(8). شفاف بودن هدف و گروه هدف، شناسایی مهارت‌های تدریس و تمرکز بر آن، طراحی سناریو و ابزار ارزیابی، انتخاب و آموزش فراگیر استاندارد، حمایت و حفاظت از استاد، تلفیق آستی با زمینه و بستر موجود از جمله مواردی است که برای هر چه بهتر برگزار شدن این روش ارزیابی توصیه شده است(6).

در حال حاضر برای ارزیابی اساتید، بالغ بر ده نوع ارزشیابی وجود دارد که از بین آنها برخی روش‌ها مانند ارزشیابی توسط همتا، ارزشیابی توسط دانشجو، جوایز و تقدیرهای آموزشی و در نهایت پورت فولیو یا پرونده کاری آموزشی نسبت به بقیه روش‌ها متداول‌تر است. به نظر می‌رسد می‌توان از این رویکرد هم به عنوان ابزاری برای توسعه و توانمندی‌سازی مهارت‌های آموزشی اعضای هیأت‌علمی به ویژه جدیدالورود، مربیان آموزشی و مدرسین بالینی و هم به عنوان ابزار ارزشیابی مهارت‌های تدریس اساتید استفاده نمود. ناگفته نماند مرور سیستماتیک بررسی 22 مقاله حاصل از جستجو در مدلاین در بازه زمانی از 1966 تا 2010 نشان داد اگرچه از آستی برای ارزیابی و ارتقای عملکرد تدریس استفاده می‌شود و یافته‌های کیفی مثبتی در باره این روش وجود دارد اما داده‌های کمی بسیار محدودی برای حمایت از آستی به عنوان یک وسیله جهت ارتقای عملکرد تدریس در دسترس است(10). در کشور ما نیز برای اولین بار کارگاه آموزشی ارزیابی عملکرد تدریس به روش آزمون‌های ساختارمند عینی توسط دانشجویان دکترای آموزش پزشکی با نظارت دکتر شهرام یزدانی در چهاردهمین همایش کشوری آموزش علوم پزشکی، اردیبهشت 1392 اجرا گردید؛ اما شواهدی مبنی بر به کارگیری آن در دانشگاه‌ها در دسترس نیست. بدیهی است همانند هر رویکرد جدیدی به کارگیری این روش نیز بایستی با زمینه سازی مناسب و توجه به بافت فرهنگی دانشکده یا مرکز آموزشی باشد تا از پذیرش و مقبولیت برخوردار گردد. ضمن این که به مطالعات بیش‌تری برای رسیدن به شواهدی قوی مبنی بر قابلیت پایایی و روایی این روش برای ارزیابی تدریس در داخل کشور وجود دارد.