مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی

دست‌یابی به تکنولوژی‌های جدید در علوم زیستی و پزشکی، همچون توالی‌یابی نسل بعد، زمینه پیشرفت سریع‌تر از پیش مطالعات را فراهم نموده است. از این رو، حجم بسیار عظیمی از اطلاعات اولیه فراهم می‌گردد و همچنان نیز رو به افزایش است. طراحی سیستم‌های پیشرفت‌های که تلفیقی از محاسبات کامپیوتری، علم آمار، تکنولوژی اطلاعات وهوش مصنوعی باشند، جهت ذخیره، پردازش و تفسیر این اطلاعات روبه افزایش، الزامی است(1). علوم ذکرشده با عنوان ابزارهای بیوانفورماتیکی جهت حل مسائل پیچیده زیستی و نتیجه‌گیری منطقی به خدمت گرفته می‌شوند. ژنومیک، ترانس کریپتومیک، پروتئومیک و متابولومیک، زمینه‌های اصلی مطالعات بیوانفورماتیک تلقی می‌گردند(2).

امروزه، ابزارهای بیوانفورماتیکی متعددی به صورت دسترسی آزاد وonline توسط پایگاه داده‌ها و نرم‌افزارهای تحت وب، یا به صورت قابل ذخیره و اجرا در ویندوز با عنوان نرم‌افزار دسک تاپ و یا نرم‌افزارهایی قابل خریداری در اختیار محققان قرارگرفته‌اند(3). ظهور ابزارهای بیوانفورماتیکی و محاسبات کامپیوتری انقلابی در مطالعات زیستی و پزشکی ایجادکرده است. این ابزارها برای ذخیره، مدیریت، پردازش و تجزیه تحلیل داده‌های خام به دست آمده از تکنیک‌های پیشرفته‌ای چون توالی یابی نسل بعد و نتایج مطالعات معتبرمنتشرشده توسعه یافته‌اند(4). علاقمندی محققان سراسرجهان و رشد فزاینده دانش در این حیطه‌ی علمی، دست یابی به یافته‌های جدید و ظهور تکنیک‌های پیشرفته، محققان امروز را با حجم گسترده‌ای از داده‌های اولیه روبرو ساخته است. به کارگیری این داده‌های اولیه جهت سرعت بخشیدن به روند مطالعات امری اجتناب‌ناپذیر است. برقراری ارتباط و تفسیر منطقی این حجم از داده‌ها بدون کمک ابزار‌های بیوانفورماتیکی امکان‌پذیر نیست. ابزارهای بیوانفورماتیکی با اهداف عملکردی متنوع و با قابلیت به‌روزرسانی‌های مداوم جهت تسهیل وسرعت بخشید به مطالعات و نتیجه‌گیری‌های دقیق علم فراهم گردیده‌اند. با استفاده ازاین ابزارها در کم‌ترین زمان و با صرف کم‌ترین هزینه می‌توان بر اساس نوع هدف پیشرو به نتایج معتبری دست یافت(5). پس از معرفی ابزارهای بیوانفورماتیکی به جامعه علمی، پیشرفت سریع و گسترده‌ای درمطالعات مربوط به این زمینه به وجود آمد. ظهور این ابزارها آن چنان مورد استقبال محققان واقع شد که به سرعت درصد بالایی از مقالات معتبر منتشرشده به این حوزه اختصاص یافت. معرفی ابزارهای حاضر یا جدید و به کارگیری این ابزارها در مطالعات سلولی-مولکولی و ژنتیکی اصلی ترین مباحث در مقالات مربوطه هستند(6). در حال حاضر شاهد رشد چشم‌گیر به کارگیری این ابزارها در انواع زمینه‌های مطالعاتی در سطح آزمایشگاه و بالین هستیم(7). کاربرد ابزارهای بیوانفورماتیکی مربوطه در آینده نزدیک، نتایج ارزنده‌ای در زمینه‌ی معرفی بیومارکرهای جدید تشخیص، درمان و تهیه‌ی پروفایل اختصاصی به منظور شخصی سازی پزشکی به دست خواهد آمد. بی‌شک بدون دانستن بانک‌های اطلاعاتی و پایگاه‌های داده، پیدا کردن ارتباطات و کاربردی سازی این حجم عظیم اطلاعات امکان‌پذیر نخواهد بود. باتوجه به این که لایسنس این نرم‌افزارها بعضا دارای هزینه‌های زیادی است و بستر سخت‌افزاری پرهزینه‌ای که برای اجرای این نرم‌افزارها نیاز است، وجودآزمایشگاه‌های تخصصی در این حیطه را بیش از قبل ضروری می‌نماید. ازاین رو هدف بیان تجربه طراحی و پیاده‌سازی آزمایشگاه بیوانفورماتیک در دانشگاه‌های علوم پزشکی، گام‌ها و اهداف مشخص آن است.