مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

---

تدوین راهنمای موضوعی آموزش پزشکی، تحت شبکه جهان‌گستر وب: ابزاری برای پژوهشگران در عرصه آموزش طاهره چنگیز، فریبا حقانی*، رسول معصومی چکیده مقدمه: دسترسی به منابع آموزش پزشکی در شبکه جهان‌گستر وب، یکی از چالش‌های اصلی پژوهشگران و مدرسان علوم پزشکی است. هدف این مطالعه طراحی و پیاده‌سازی راهنمای موضوعی جامع و اختصاصی در زمینه آموزش پزشکی است. روش‌ها: ابتدا طبقه‌های راهنمای موضوعی آموزش پزشکی از طریق مرور راهنماهای موجود و نظرات صاحب‌نظران آموزش پزشکی، تعیین شدند. سپس منابع آموزش پزشکی با استفاده از موتورهای جستجو، ابرموتورهای جستجو، راهنماهای موضوعی، پایگاه‌های اطلاعاتی، فهرست کتابخانه‌ها و راهنمای پیایندها گردآوری و انتخاب شدند. در مرحله آخر سایت طراحی و پیاده سازی گردید و منابع وارد راهنما شدند. نتایج: طبقه‌های اصلی عبارت بودند از مجلات، سازمان‌ها، کتاب‌ها، پایگاه‌های اطلاعاتی و راهنماها، دوره‌های آموزش پزشکی، مراکز آموزش پزشکی، ارزیابی در آموزش پزشکی، آموزش پزشکی مبتنی بر بهترین شواهد، آموزش پزشکی در ایران، همایش‌ها و کنفرانس‌ها و اصطلاحات آموزش پزشکی. برای افزایش دسترس‌پذیری، هر یک از این طبقه‌ها به زیر طبقه‌های مناسب تقسیم شدند. سپس منابع مرتبط با هر طبقه شناسایی و توصیف شدند. به دو روش مرور و جستجوی کلید واژه‌ای می توان به منابع موجود در این راهنما دسترسی پیدا کرد. این راهنما از طریق آدرس (http://medirectory.org) قابل دسترس است. نتیجه‌گیری: راهنمای موضوعی آموزش پزشکی که در این مطالعه طراحی و پیاده‌سازی شد از سایر راهنماها و پایگاه‌های موجود جامع‌تر و اختصاصی‌تر است. همچنین این راهنما قابلیت توسعه توسط کاربران را دارد. این راهنما می‌تواند به پژوهشگران آموزش پزشکی کمک کند تا سریع‌تر و راحت‌تر به منابع مورد نظرشان دسترسی پیدا کنند و از این منابع در تحقیقات و تصمیم‌گیری‌های آموزشی خود استفاده نمایند. تذکر: مقاله حاضر قبلا به زبان انگلیسی در دوره 66، شماره 2 مجله Medical Archives ( در سال 2012) منتشر شده و پس از کسب اجازه از مجله فوق الذکر، متن فارسی آن در این مجله منتشر می شود. واژه‌های کلیدی: آموزش پزشکی، راهنمای موضوعی، راهنمای اینترنتی، منابع، پژوهش، ابرراهنما، پایگاه دانش مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی/ خرداد 1391؛ 12(3): 143 تا 151  مقدمه رویکرد مطلوب در آموزش پزشکی، انتخاب بهترین مداخلات آموزشی بر اساس شواهد موجود است. این امر باعث ارتقای صلاحیت‌های دانشجویان علوم پزشکی و به تبع آن بهبود مراقبت از بیمار و افزایش سطح سلامت جامعه می‌شود(1و2). در چند دهه اخیر پژوهش‌های زیادی در حیطه آموزش پزشکی انجام و منتشر شده است و شواهد آموزشی تا حدودی جای خود را در تصمیم گیری‌های آموزشی پیدا کرده‌اند(3). شواهد آموزش پزشکی در قالب‌های مختلفی مانند مقالات، کتاب‌ها، طرح‌های تحقیقاتی، پایان‌نامه‌ها، گزارش‌ها، چکیده همایش‌ها و صفحات وب منتشر می‌شوند، اما یکی از چالش‌های موجود در استفاده از این شواهد، دسترسی به آن‌ها است. برای دسترسی به مقالات منتشر شده در زمینه آموزش پزشکی می‌توان از پایگاه‌های اطلاعاتی کتاب‌شناختی مثل MEDLINE، EMBASE، CINAHL، ERIC و PsycINFO استفاده کرد، ولی هیچ کدام از این پایگاه‌ها بطور اختصاصی و جامع، مقالات آموزش پزشکی را نمایه نکرده‌اند(4). در شبکه جهانی وب نیز منابع ارزشمندی در زمینه آموزش پزشکی وجود دارد که پژوهشگران و اساتید آموزش پزشکی باید به آن ها دسترسی پیدا کنند، ولی مثل اکثر زمینه‌های علمی، این منابع به صورت متمرکز و یکجا در دسترس نیستند و به‌علاوه، با اطلاعات نادرست و غیر مرتبط آمیخته‌شده‌اند. این دو مشکل باعث شده است که بازیابی منابع در شبکه اینترنت با مشکلاتی همراه شود(5). برای پیداکردن منابع موجود در وب، به طور معمول از سه ابزار اصلی استفاده می‌شود که عبارتند از موتورهای جستجو (search engines)، ابرموتورهای جستجو (meta search engines) و راهنماهای موضوعی(subject directories)(6). با اینکه موتورهای جستجو مهم‌ترین و اصلی‌ترین ابزار دستیابی به اطلاعات موجود در وب به شمار می‌روند(7)، ولی چون در این ابزارها، گردآوری اطلاعات بدون دخالت انسان و توسط نرم افزار خزنده (Crawler) انجام می‌گیرد، بنابراین ممیزی کیفیت روی منابع اطلاعاتی نمایه شده صورت نمی‌پذیرد(8) و در نتیجه هنگام جستجو ممکن است نتایج بسیار زیاد، نامرتبط و بی کیفیت بازیابی شود. از جمله ابزارهایی که برای دسترسی به منابع اطلاعات در وب توسعه پیدا کرده‌اند، راهنماهای موضوعی وب هستند. یک راهنمای موضوعی، مجموعه‌ای از سایت‌ها و صفحات وب است که توسط افراد متخصص شناسایی، بررسی، تجزیه و تحلیل و نمایه‌سازی می‌شوند. در این راهنما، سایت‌های اینترنتی در یک نظام سلسله مراتبی موضوعی دسته بندی می‌شوند(9). به علت دخالت انسان، تعداد منابع تحت پوشش راهنماهای موضوعی کوچکتر از سایر پایگاه‌های اطلاعاتی قابل جستجو می‌باشند. به دو روش مرور و جستجوی کلیدواژه‌ای می توان به اطلاعات موجود در راهنماهای موضوعی دست یافت(10). راهنماهای موضوعی را می‌توان به دو دسته عمومی (مثل Project Open Directory و Yahoo Directory) و اختصاصی (مثل Medical Matrix) تقسیم‌بندی کرد. به طور کلی برتری‌های راهنماهای موضوعی نسبت به موتورهای جستجو را می‌توان این‌گونه بیان کرد: 1. کیفیت سایت‌ها و منابع تحت پوشش راهنماهای موضوعی بسیار بالاست؛ 2. راهنماهای موضوعی، منابع اینترنتی را به صورت یک موضوع کلی ارائه می‌کنند به همین دلیل نیازی به دانستن لغات بسیار اختصاصی برای جستجو نیست؛ 3. ساختار سلسله مراتبی و قابل مرور آن‌ها یک روش منطقی و ساده را برای دسترسی به منابع وب فراهم می‌آورد، بنابراین برای کاربران تازه کار یا کسی که در باره موضوع ناآشنایی تحقیق می‌کنند، نقطه شروع ایده‌آلی محسوب می‌شود؛ 4. مانعیت یا دقت بازیابی اطلاعات بسیار بالاست و 5. برای دستیابی به اطلاعات مدت زمان کمتری صرف می‌شود(6و8). بنابراین با در نظر گرفتن این ویژگی‌ها و نیز، نبودن راهنمای موضوعی اختصاصی در این زمینه ، "راهنمای موضوعی آموزش پزشکی" به منظور در دسترس قرار دادن منابع و شواهد آموزش پزشکی در این مطالعه طراحی و پیاده‌سازی شد. روش‌ها در گام اول با برگزاری یک جلسه فوکوس گروپ متشکل از متخصصین آموزش پزشکی، و نیز مرور سایر راهنماهای موضوعی موجود در وب، حیطه‌ها و طبقه‌های این راهنما تعریف و مشخص شدند. سپس مرحله جستجو، گردآوری و انتخاب منابع شروع شد که بدین منظور منابع زیر مورد جستجو و مرور قرار گرفتند: الف- موتورهای جستجو: 1- موتورهای جستجوی عمومی شامل Google، Yahoo و Bing، 2- موتورهای جستجوی علمی شامل Google Scholar و Scirus. ب- ابرموتورهای جستجو (Mamma و Dogpile). ج- راهنماهای موضوعی: 1- راهنماهای موضوعی عمومی (DMOZ، Yahoo! Directory، Infomine و IPL2)، 2- راهنماهای موضوعی تخصصی (Medical Matrix) د. پایگاه‌های اطلاعاتی: 1- هسته (MEDLINE و ERIC، 2- کلیدواژه‌ای (RDRB). ه. کاتالوگ کتابخانه‌ها (کتابخانه ملی پزشکی آمریکا، کتابخانه کنگره و کتابخانه ملی ایران) و. انجمن‌ها و مؤسسات حرفه‌ای (AMEE، SDRME، FAIMER، IIME و ...) ز. دایرکتوری مجلات (اولریخ وب، ژورنال سیک) ض. سایر (آمازون و گوگل بوک). کلیدواژه‌های مورد استفاده عبارت بودند از: (medical education, assessment, curriculum, learning and teaching, courses, educators, associations, resources, journals) که بسته به ابزار مورد جستجو از ترکیبی از آن‌ها همراه با عملگرهای بولی استفاده می‌شد. مرحله بعدی، بعد فنی کار یعنی طراحی و پیاده‌سازی سایت بود که با همکاری پژوهشگران و طراحان سایت انجام گرفت. در این مرحله دامنه، میزبان و سیستم مدیریت محتوای مناسب انتخاب شدند. و بالاخره گام آخر، ورود داده‌ها و منابع به راهنمای موضوعی بود که توسط پژوهشگران انجام گردید. نتایج با جلسه فوکوس گروپ و مرور سایر دایرکتوری‌ها، 11 طبقه اصلی و 49 طبقه فرعی برای راهنمای موضوعی آموزش پزشکی در نظر گرفته شد که در شکل 1 نشان داده شده‌اند. از طریق دو آدرس اینترنتی http://medirectory.org و http://www.medirectory.ir می‌توان به این راهنما شکل 1: طبقه‌های اصلی و زیر طبقه‌های راهنما دسترسی پیدا کرد. در شکل 2 نمایی از صفحه خانگی راهنما نشان داده شده است. شکل 2: صفحه خانگی راهنمای موضوعی آموزش پزشکی تمام سایت‌ها و منابعی که در این راهنما پوشش داده شده‌اند، به صورت خلاصه و کاربردی مورد توصیف قرار گرفته‌اند. برای مثال توصیف مجله آموزش پرستاری در شکل 3 قابل مشاهده است. شکل 3: نمونه توصیف یک مجله در راهنمای موضوعی آموزش پزشکی به دو روش مرور طبقه‌ها (Browsing) و جستجوی کلیدواژه‌ای می‌توان به منابع موجود در این راهنما دسترسی پیدا کرد. جستجو به دو صورت ساده و پیشرفته می‌تواند انجام بگیرد و نیز امکان استفاده از عملگرهای بولی AND، OR و NOT وجود دارد. در شکل 4 فرم جستجوی پیشرفته سایت نشان داده شده است. شکل 4: فرم جستجوی پیشرفته راهنمای موضوعی آموزش پزشکی امکان اضافه کردن منابع توسط کاربران سایت وجود دارد. برای این منظور کاربران می‌توانند از فرم "Suggest a Recourse" استفاده کنند. از طریق این فرم کاربران می‌توانند اطلاعات زیر را برای یک منبع وارد نمایند: عنوان، آدرس دسترسی، توصیف کوتاهی از آن منبع و انتخاب طبقه مناسب برای آن. بعد از ثبت منابع توسط کاربران، مدیر سایت آن‌ها را بررسی می‌کند و در صورت داشتن کیفیت مناسب و معیارهای ورود در پایگاه ثبت خواهند شد. (شکل 5) سایر بخش‌های این راهنما عبارتند از: • تماس با ما (Contact Us): کاربران می‌توانند توسط فرم تماس با ما، نظرات، پیشنهادات و انتقادات خود را در باره این راهنما به مدیران سایت بیان نمایند. • منابع (References): شامل لیست منابع و ابزارهایی است که در توسعه این راهنما بکار گرفته شده‌اند. • راهنما (Help): در این بخش راهنمای استفاده از سایت شرح داده شده است. • درباره ما (About US): این صفحه اطلاعاتی را درباره پروژه و توسعه دهندگان آن ارائه می‌دهد. بحث راهنمای موضوعی آموزش پزشکی با 11 طبقه اصلی و حدود 50 زیر طبقه، منابع مفیدی را به صورت جامع و اختصاصی در زمینه آموزش پزشکی- که از طریق وب قابل دستیابی است، در اختیار پژوهشگران و آموزشگران علوم پزشکی قرار داده است. شکل 5: فرم پیشنهاد منبع توسط کاربران سایت راهنمای موضوعی آموزش پزشکی تفاوت‌هایی با سایر ابزارهای موجود دارد. برای مثال منابعی که در قسمت لینک‌های مفید بنیاد بین‌المللی توسعه پژوهش و آموزش پزشکی (FAIMER) معرفی شده‌اند، از لحاظ تعداد کمتر از راهنمای موضوعی آموزش پزشکی است و همچنین هیچ‌گونه توصیفی برای منابع ارائه نشده است و فقط عنوان و آدرس اینترنتی آن‌ها آورده شده است(11). در حالی که یکی از ویژگی‌های جالب توجه راهنمای ما، توصیف کوتاه منابع معرفی شده است که باعث می‌شود خواننده بهتر و سریع‌تر برای استفاده از آن منابع تصمیم گیری نماید. منابعی که توسط انجمن اروپایی آموزش پزشکی (AMEE) معرفی شده‌اند، گذشته از تعداد اندک آن‌ها نسبت به راهنمای موضوعی آموزش پزشکی، فقط در سه طبقه تحت عنوان مجلات، سازمان‌ها و پایگاه های اطلاعاتی و سایت‌های مفید گردآوری شده‌اند و نیز فاقد توصیف هستند(12). راهنماهای موضوعی عمومی هم مثل اینفوماین، کتابخانه عمومی اینترنت، یاهو دایرکتوری و اوپن دایرکتوری، منابع آموزش پزشکی را به صورت خیلی محدود معرفی کرده‌اند و آنچه تحت طبقه «آموزش پزشکی» آورده شده است، معمولاً آدرس اینترنتی دانشکده‌های پزشکی، دوره‌های آموزش مداوم پزشکی و برنامه‌های دستیاری می‌باشند(13تا16). بنابراین به نظر می‌رسد که راهنمای موضوعی آموزش پزشکی هم از لحاظ جامعیت و هم از لحاظ اختصاصی بهتر از ابزارهای موجود است. به طور کلی می‌توان نقاط قوت راهنمای موضوعی آموزش پزشکی را به شرح زیر بیان کرد: 1. اختصاصی بودن: برخلاف اکثر راهنماها و ابزارهای موجود، این راهنما به طور اختصاصی و ویژه به مقوله آموزش پزشکی پرداخته است؛ 2. جامعیت: تعداد منابع معرفی شده در این راهنما بیشتر از سایر راهنماها و ابزارهایی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، است؛ 3. قابلیت دسترسی بالا: با توجه به اینکه منابع موجود در این راهنما در طبقه‌بندی‌های منظم و منطقی قرار گرفته‌اند، بنابراین مرور آن‌ها به راحتی امکان‌پذیر است. علاوه بر آن با جستجوی کلید واژه‌ای که هم می‌تواند به صورت ساده و هم پیشرفته صورت بگیرد، می‌توان به این منابع دسترسی پیدا کرد. همچنین امکان استفاده از عملگرهای بولی شامل AND، OR و NOT وجود دارد؛ 4. ارائه توصیف برای هر منبع: در این راهنما بر خلاف اکثر ابزارهای موجود، برای هر منبع، توصیف کوتاه ولی منطقی ارائه شده است تا خوانندگان بهتر از آن‌ها استفاده نمایند؛ 5. کاربر پسند بودن: ظاهر و قالب سایت ساده، و استفاده از آن بسیار آسان است؛ 6. قابلیت ارائه منبع از سوی کاربران: در سایت امکانی فراهم شده است که کاربران بتوانند منابع مفید و مرتبط را که ممکن است در سایت موجود نباشد، معرفی نمایند تا پس از بررسی و تأیید آن به راهنما وارد شود. 7- توجه به سایت‌های ایرانی آموزش پزشکی: ویژگی منحصر به فرد این راهنما است که علاوه بر معرفی منابع و سازمان‌های آموزش پزشکی ایرانی به جامعه پژوهشگران ایرانی، امکان عرضه بیشتر این منابع را در عرصه های بین المللی نیز فراهم می‌آورد و از این رو، شاید گامی در جهت تحقق اهداف نقشه جامع علمی کشور محسوب شود. این راهنما دارای محدودیت‌هایی نیز هست ولی بیشتر این محدودیت‌ها به ماهیت «راهنماهای موضوعی» بر می‌گردد، از جمله این که اندازه پایگاه راهنماهای موضوعی کوچک‌تر از ابزارهایی مانند موتورهای جستجو است، منابع معمولاً با تأخیر روزآمد می‌شوند، به خاطر دخالت انسان ممکن است منابع بالقوه مفیدی نادیده شوند و به روز کردن و نگهداری آن‌ها هزینه‌بر است(8). با این وجود تا حد امکان سعی شده است این محدودیت‌ها برطرف گردد. برای مثال اسکریپت مورد استفاده در طراحی سایت قادر است به صورت اتوماتیک لینک‌های شکسته و غیر معتبر را تشخیص و به مدیر سایت گزارش دهد. یا امکان پیشنهاد منبع از سوی کاربران سایت، باعث می‌شود منابع مفیدی که شاید نادیده گرفته شده‌اند، معرفی شوند. محدودیت دیگر عدم برنامه نویسی و کد نویسی اختصاصی برای سایت بود که با توجه به محدودیت‌های مالی، برنامه‌نویسی اختصاصی امکان‌پذیر نشد و ما به ناچار از اسکریپت آماده استفاده کردیم که تا حدودی از انعطاف‌پذیری سایت کاسته است. با این وجود در صورت فراهم شدن پشتیبانی مالی، امکان طراحی مجدد و انتقال اطلاعات به پایگاه داده جدید وجود دارد. نتیجه‌گیری به طور کلی راهنمای موضوعی آموزش پزشکی به پژوهشگران و آموزشگران علوم پزشکی کمک می‌کند تا به منابع مفید و معتبر در زمینه آموزش پزشکی به طور ساده و راحت‌تر دسترسی پیدا کنند و از این منابع در تحقیقات و تصمیم‌گیری‌های آموزشی خود استفاده نمایند. بازخوردهای اصلاحی پژوهشگران و کاربران سایت و نیز پشتیبانی‌های مالی-فنی سازمان‌های مرتبط، می‌تواند به ادامه فعالیت و پویایی راهنمای موضوعی آموزش پزشکی کمک شایان توجهی نمایند. تشکر و قدردانی این پژوهش با حمایت مرکز تحقیقات آموزش علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام گرفته که بدین وسیله از ایشان قدردانی می گردد. منابع 1. Nuthalapaty FS, Casey PM, Cullimore AJ, Dugoff L, Abbott JF, Chuang AW, et al. To the point: a primer on medical education research. Am J Obstet Gynecol.[Article in Press]. 2. Harden RM, Grant J, Buckley G, Hart IR. BEME Guide No. 1: Best evidence medical education. Med Teach. 199921(6):553-62. 3. Norman G. Research in medical education: three decades of progress. BMJ. 2002324(7353):1560. 4. Haig A, Dozier M. BEME Guide no 3: systematic searching for evidence in medical education--Part 1: Sources of information. Med Teach. 200325(4):352-63. 5. Bin L, Lun KC. The retrieval effectiveness of medical information on the web. Int J Med Inform. 200162(2-3):155-63. 6. Kousha K. [Abzarhaye Kavoush dar Internet: Osoul, Maharatha va Emkanate Jostjoo dar Web]. Tehran: ketabdar 2002. [Persian]. 7. Melucci M, Baeza-Yates R. Advanced Topics in Information Retrieval. London: Springer 2011. 8. Kiley R. Medical information on the internet: A guide for health professionals. 3rd ed: Churchill Livingstone 2003. 9. Oakland Community College libraries. Glossary of Library and Internet Terms. [cited 2012 10 Feb] Available from: http://www.oaklandcc.edu/library/glossary.asp. 10. Franklin University Library. Glossary Of Commonly Used Internet/World Wide Web Terms. [cited 2012 10 Feb] Available from: http://www.franklin.edu/library/instructional-resources/writing-guides/internet-terms-glossary. 11. Foundation for Advancement of International Medical Education and Research. Useful Links: Resources for Health Professions Educators. [cited 2011 6 Dec] Available from: http://www.faimer.org/links/educators.html. 12. Association for Medical Education in Europe. Links and Resources. [cited 2001 6 Dec] Available from: http://www.amee.org/index.asp?tm=17. 13. bout the Open Directory Project. [cited 2012 15 Feb] Available from: http://www.dmoz.org/docs/en/about.html. 14. Yahoo! Directory. 2012 [cited 15 Feb] Available from: http://en.wikipedia.org/wiki/Yahoo!_Directory. 15. Welcome to INFOMINE! [cited 2012 15 Feb] Available from: http://infomine.ucr.edu/about/. 16. About ipl2. [cited 2012 15 Feb] Available from: http://www.ipl.org/div/about/index.html. Design and Implementation of a Web directory for Medical Education (WDME): a Tool to Facilitate Research in Medical Education Tahereh Changiz1, Fariba Haghani2, Rasoul Masoomi3 Abstract Introduction: Access to the medical education resources on the web is one of current challenges for researchers and medical science educators. The purpose of current project was to design and implement a comprehensive and specific subject/web directory of medical education. Methods: First, the categories to be incorporated in the directory were defined through reviewing related directories and obtaining medical education experts’ opinions in a focus group. Then, number of sources such as (Meta) search engines, subject directories, databases and library catalogs searched/browsed for selecting and collecting high quality resources. Finally, the website was designed and the resources were entered into the directory. Results: The main categories incorporating WDME resources are: Journals, Organizations, Best Evidence in Medical Education, and Textbooks. Each category is divided into sub-categories and related resources of each category are described shortly within it. The resources in this directory could be accessed both by browsing and keyword searching. WDME is accessible on http://medirectory.org. Conclusions: The innovative Web Directory for Medical Education (WDME) presented in this paper, is more comprehensive than other existing directories, and expandable through user suggestions. It may help medical educators to find their desirable resources more quickly and easily hence have more informed decisions in education. The full text of this paper has been already published in English in Med. Arh.2012. Vol 66 (issue 2), pp 133-136, and by kind permission from that journal, its full text in Persian is now published in Iranian Journal of Medical Education. Keywords: medical education, web directory, resources, research, metadirectory, knowledge base. Addresses: 1. Associated professor, Medical Education Research Center, Isfahan University of Medical Science, Isfahan, Iran. Email: changiz@edc.mui.ac.ir 2 () Assistant Professor, Department of Medical Education, Medical Education Research Center, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran. Email: haghani@edc.mui.ac.ir 3Ph.D student, Medical Education Department, Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran. Email: masoomi@edc.mui.ac.ir

واژه‌های کلیدی: آموزش پزشکی، راهنمای موضوعی، راهنمای اینترنتی، منابع، پژوهش، ابرراهنما، پایگاه دانش

متن کامل [PDF 446 kb]   (2315 دریافت)    

---